جلوه های حضور مورّخ در دو متن تاریخی عصر صفوی | ||
| تاریخ ادبیات | ||
| مقاله 5، دوره 15، شماره 2 - شماره پیاپی 86، 1401، صفحه 85-112 اصل مقاله (1.03 M) | ||
| نوع مقاله: علمی - پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.48308/hlit.2023.103037 | ||
| نویسنده | ||
| آرزو پوریزدان پناه کرمانی* | ||
| استادیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه یزد، یزد، ایران | ||
| چکیده | ||
| تاریخنگاری یکی از شاخههای مهم علوم اسلامی است که در عصر صفوی مورد توجّه و اقبال فراوان قرار گرفت. حضور مورّخ در متن یکی از موضوعات چالش‌برانگیز تاریخنگاری سنّتی و مدرن بوده که دو دیدگاه متفاوت در ارتباط با آن مطرح شده است. عدم حضور مورّخ در متن و داشتن موضعی بیطرفانه، یکی از اصولی است که در تاریخنگاری سنّتی مورد تأکید قرار گرفته و در مقابل در تاریخنویسی نوین، نقشی جدّی و تعیینکننده برای مورّخان، در تحلیل وقایع تاریخی درنظر گرفته شده است. با مطالعۀ برخی از کتب تاریخی سنّتی، مواردی از حضور مورّخ در متن مشاهده میشود که اصل عدم حضور مورّخ را نقض مینماید. این جستار درصدد آن است تا با تکیه بر دو کتاب تاریخ عالمآرای عبّاسی و احسن التواریخ و با روش تحلیلی ـ توصیفی به بررسی و ارزیابی جلوههای حضور مورّخان در کتابهای تاریخی موردنظر و چگونگی موضعگیری آنها بپردازد. یافتههای تحقیق حاکی از آن است که حضور مورّخ در آثار مذکور به صورت اشارۀ مورّخ به شخص خود، داشتن نگاه جانبدارانه با آوردن صفات مثبت و منفی، توصیف چهرۀ دوست و دشمن، سخن‌پردازی و استفاده از جملات ادبی، آوردن اشعار، استشهاد به آیات و احادیث و به کارگیری عبارات دعایی نمود پیدا کرده است. با وجود اینکه حسن بیگ روملو و اسکندربیگ منشی دو مورّخ همعصر بوده و در آثار خود وقایع یکسانی را نقل کرده‌اند، امّا جلوۀ حضور حسن بیگ روملو در متن، به مراتب از اسکندربیگ منشی کمتر و موضع وی بیطرفانه تر بوده است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| تاریخ نگاری؛ حضور مورّخ؛ تاریخ عالم آرای عبّاسی؛ احسن التواریخ | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Manifestations of the Historian’s Presence in Two Historical Texts of the Safavid Era | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Arezu Pooryazdanpanah Kermani | ||
| Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Yazd University, Yazd, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| Historiography is one of the important branches of Islamic sciences which received great attention and success in the Safavid era. The presence of the historian in the text is one of the challenging issues of traditional and modern historiography, and two different views have been proposed in connection with it. The absence of the historian in the text and having an impartial position is one of the principles that is emphasized in traditional historiography; on the other hand, in modern historiography, historians are considered to have a serious and decisive role in the analysis of historical events. Studying a number of traditional historical books reveals that there are cases of the historian’s presence in the text, which violates the principle of the absence of the historian. This research seeks to investigate and evaluate the effects of the presence of historians in the historical books and how they position themselves by applying an analytical-descriptive method to two history books, Tarikh-e Alam-ara-ye Abbasi and Ahsan al-Tawarikh. The findings of the research indicate that the presence of the historian in the cited works is attested in the following forms: the historian referring to himself, having a biased view by employing positive and negative adjectives, describing the character of friends and enemies, rhetoric and the use of literary sentences, citing poems, referring to verses and hadiths, and using prayer expressions. Although Hasanbeg Rumlu and Skanderbeg Munshi are two contemporary historians who have recounted the same events in their works, the presence of Hasanbeg Rumlu in the text is far less than that of Skanderbeg Munshi and his position is more neutral. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Historiography, the presence of the historian, Tarikh-e Alam-ara-ye Abbasi and Ahsan al-Tawarikh | ||
| مراجع | ||
|
- قرآن کریم.
- آرام، محمّد باقر (1386) اندیشۀ تاریخنگاری عصر صفوی، تهران: امیرکبیر.
- ابراهیم، شراره و مهدی محقّق (1401) «سبک نگارشی تاریخ عالم آرای عبّاسی»، سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، س 15، ش 75، ص117 تا 138.
- ابن‌خلدون، عبدالرحمان بن محمّد (1382) مقدّمۀ ابن خلدون، ترجمۀ محمّد پروین گنابادی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- اسکندر بیگ منشی (1387) تاریخ عالمآرای عبّاسی، به اهتمام ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.
- بهار، محمّدتقی (1386) سبک‌شناسی یا تاریخ تطوّر نثر فارسی، تهران: امیرکبیر.
- رضاتاجی، مرجان و احمد ذاکری (1400) «سبک‌شناسی تاریخ عالمآرای عبّاسی اثر اسکندربیگ منشی»، تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیّات فارسی (دهخدا)، س13، ش 48، ص 359 تا 381
- روملو، حسن‌بیگ (1357) احسن التواریخ، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: انتشارات بابک.
- زرّین‌کوب، عبدالحسین (1392) تاریخ در ترازو (دربارۀ تاریخ‌نگری و تاریخنگاری)، تهران: امیرکبیر.
- سرخیل، فاطمه (1390) «درآمدی بر روش و بینش تاریخی اسکندربیگ منشی ترکمان در عالمآرای عبّاسی»، تاریخ اسلام، ش 45، ص 85 تا 115.
- سیادت، سیّدعبدالرزاق (1378) «بررسی کتاب احسن التواریخ اثر حسن بیگ روملو»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ش 18، ص 26 تا 30.
- شرفی، محبوبه (1388) «تاریخنگاری، تاریخ‌نگری، ضرورت‌ها و بایستگی‌ها»، فصلنامۀ علمی پژوهشی تاریخ، س 4، ش 15، ص 87 تا 100.
- شعیری، محمّد بن محمّد (بی‌تا) جامع الاخبار، نجف: مطبعۀ حیدریه.
- شکری، سهیلا (1386) «احسن التواریخ و تاریخنگاری عهد صفوی»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ش 111، ص 90 و 91.
- صفا، ذبیح‌الله (1378) تاریخ ادبیّات ایران، تهران: ققنوس.
- صفت‌گل، منصور (1388) «تاریخنویسی در ایران عهد صفوی؛ مراحل و گونه‌ها»، پژوهش‌های علوم تاریخی، س1، ش 1، ص 65 تا 84 .
- قاسم‌زاده، مهدی (1396) «بررسی شیوه‌های حضور نویسنده در متن تاریخ جهانگشای جوینی بر مبنای نظریۀ گذرنماهای یاکوبسن»، پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، س8، ش 28، ص 121 تا 140.
- کالینگ وود، ر.ج. (1380) «آیا مورّخ می‌تواند بی‌طرف باشد؟»، بخارا، ش 18، ص 8 تا19.
- همدانی، رشیدالدین فضل‌الله (1387) جامع‌التواریخ (تاریخ اسماعیلیان)، تصحیح محمّد روشن، تهران: میراث مکتوب.
- واعظ شهرستانی، نفیسه (1382) «نقد و ارزیابی تاریخنگاری اسکندربیگ منشی در عالم آرای عبّاسی»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ش 68 و 69، ص 92 تا 10. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 12,204 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 5,088 |
||