دلالت‌های اعتقادی و شبهات کلامی داستان موسی و خضر علیهم‌السلام | ||
| آینه معرفت | ||
| دوره 22، شماره 3 - شماره پیاپی 72، بهمن 1401، صفحه 69-94 اصل مقاله (641.73 K) | ||
| نوع مقاله: علمی - پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.52547/jipt.2023.229455.1341 | ||
| نویسنده | ||
| عبدالرحیم سلیمانی بهبهانی* | ||
| عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (نویسندة مسئول) | ||
| چکیده | ||
| آیات 60 تا 82 سورة کهف، داستان ملاقات موسی و خضر علیهم‌السلام را گزارش کرده است. حوادثی که در مدت هم‌نشینی و مصاحبت این دو شخصیت الهی به وقوع پیوسته، موضوع بحث یا مستند برخی دیدگاه‌ها در علم فقه، اخلاق و تربیت، کلام و ... شده است. نوشتار حاضر که به سبک توصیفی تحلیلی سامان یافته، با بازخوانی وقایعی که در این ملاقات رخ داده، در پی استخراج دلالت‌های اعتقادی و پاسخ به شبهات مستند به برخی از آیات این داستان است. در آثار تفسیریِ دارای رویکرد کلامی، به صورت پراکنده و مختصر به این موضوع پرداخته شده است، اما مقالاتی که در بارة آیات مذکور نوشته شده، عمدتاً فاقد رویکرد کلامی است و از نگاه اخلاقی، تربیتی و عرفانی به آن نگریسته‌اند. در این پژوهش بر مواردی از معارف اعتقادی تمرکز شده که به صورت مستقیم و بی‌واسطه، از نفس آیات قرآن استنتاج می‌شوند و نیازمند گزارش‌های فرا قرآنی و پیش‌فرض‌های اختلافی نیستند، یا حداقل، کمترین نیاز را داشته باشند. مهم‌ترین دلالت‌های اعتقادی آیات مورد بحث، به عنوان دستاوردهای پژوهش را می‌توان چنین برشمرد: امکان برخورداری برخی انسان‌ها از علم غیب با افاضة الهی؛ تکلیف‌آور بودنِ قسمی از اقسام علم غیب اولیاء؛ تأییدی بر قاعدة کلامی لطف؛ رمزگشایی از حکمت برخی پدیده‌های ناگوار و پاسخی به شبهة شرور. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| سورة کهف؛ موسی و خضر؛ علم غیب؛ علم به حوادث آینده؛ قاعدة لطف؛ شبهة شرور؛ شبهات کلامی | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Belief Implications and Theological Doubts Stemmed from the Story of Moses and Khizr (Peace be Upon Him) | ||
| نویسندگان [English] | ||
| abdorrahim soleimani behbahani | ||
| Member of the scientific faculty of the Research Institute of Islamic Sciences and Culture (corresponding author) | ||
| چکیده [English] | ||
| Verses 60 to 82 of Al-Kahf Sureh narrate the story of the meeting between Moses and Khidr. The events taking place while these two divine figures meet have been discussed or documented in the form of views expressed in the science of jurisprudence, ethics, education, theology, etc. The present paper, organized as a descriptive-analytic report, tries to infer the belief implications and to respond to doubts stemmed from some of the verses narrating the story. Exegetical works, with a theological approach, have addressed this topic in a scanty brief manner. Meanwhile, it is to be noted that the articles written about the mentioned verses mostly lack a theological approach. They rather deal with this topic from a moral, educational and mystical perspective. The present paper focuses on religious teachings that can be directly and indirectly deduced from the Qur'anic verses without reference to extra-Qur'anic reports and conflicting presuppositions. The most important religious implications of the verses in question can be listed as follows: the possibility that some people have the knowledge of the unseen world emanated from the divine source, the obligations attached to some types of occult knowledge of the God’s elected people, confirmation of the verbal rule of grace, deciphering the wisdom of some unfortunate phenomena and an answer to doubts stemmed from the problem of the evil. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Musa and Khizr, Foreknowledge, Knowledge of future events, The rule of grace, Problem of evil, Theological doubts | ||
| مراجع | ||
|
قرآن کریم
ابن‌حزم اندلسی، الفصل فی الملل والأهواء والنحل، تحقیق احمد شمس‌الدین، بیروت، دارالکتب العلمیـة، 1416ق.
ابن‌صالح، عبدالعزیز، جهود الشیخ محمد الأمین الشنقیطی فی تقریر عقیدة السلف، ریاض، مکتبـة العبیکان، بی‌تا.
ابن‌عطیه اندلسی، عبدالحق بن غالب، المحرّر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، تحقیق عبدالسلام عبدالشافی محمد، بیروت، دارالکتب العلمیـة، 1422ق.
ابن فوزان، صالح، إعانـة المستفید بشرح کتاب التوحید، بیروت، مؤسسـة الرسالـة، 1423ق.
ألبانی، محمدناصرالدین، موسوعـة العلامـة الإمام مجدد العصر محمد ناصر الدین الألبانی، صنعاء، مرکز النعمان للبحوث والدراسات الإسلامیـة وتحقیق التراث والترجمـة، 1431ق.
امینی لاری، لیلا، "رمزگشایی از ماجرای خضر و موسی علیهم‌السلام"، علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، شمارة 48 (ویژه نامة زبان و ادبیات فارسی)، ص43- 31، پاییز1385.
آلوسی، سیدمحمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق علی عبدالباری عطیه، بیروت، دارالکتب العلمیـة، 1415ق.
بحرانی، سیدهاشم بن سلیمان، مدینـة معاجز الأئمـة الإثنی عشر، قم، مؤسسـة المعارف الإسلامیـة، 1413ق.
بحرانی، سیدهاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت، 1416ق.
بغوی، حسین بن مسعود، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، تحقیق عبدالرزاق المهدی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1420ق.
بیابانی اسکوئی، محمد،"ضرورت وجود نبی بر اساس قاعدة لطف"، نشریة سفینه، شمارة29، ص50- 30، زمستان1389.
پیشوایی، مهدی، مقتل جامع سیدالشهداء، قم، انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1389.
جرجانی، ابوالمحاسن حسین بن حسن، جلاء الأذهان وجلاء الأحزان، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1377.
جوادی آملی، عبدالله، تفسیر سورة کهف، به نقل از: https://www.eshia.ir، تاریخ مراجعه: 9/10/1401.
جوادی آملی، عبدالله، تفسیر سورة کهف، به نقل از: http://www.samamos.com (سایت حفظ و نشر آثار خلیل منصوری)، تاریخ مراجعه: 1/5/1401. https://www.eshia.ir
حسینی همدانی، سید محمد حسین، انوار درخشان، تحقیق محمدباقر بهبودی، تهران، کتابفروشی لطفی، 1404ق.
خانیمقدم، مهیار و ابراهیم ابراهیمی، "نکات اختلافی داستان ملاقات حضرت موسی و خضرعلیهم‌السلام در دیدگاه مفسران فریقین"، مشکوة، شماره 133، ص52- 34، زمستان 1395.
زکی‌زاده رئانی، علی‌رضا و مینا ابراهیم نجف آبادی، "تربیت عقلانی در روش تعلیمی خضر علیه‌السلام (با محوریت آیات 82- 60 سورة کهف)"، آموزه‌های تربیتی در قرآن و حدیث، شمارة 5، ص52- 39، بهار و تابستان 1396.
سلیمانی بهبهانی، "تحلیل و بررسی مبانی کلامی اثبات فضیلت امیرالمؤمنین (ع) در حادثه لیلـة المبیت"، دو فصلنامه امامت پژوهی، شمارة 29، ص100-75، بهار وتابستان 1400.
سیدمرتضی، علی بن حسین، تنزیه الأنبیاء، قم، الشریف الرضی، 1250ق.
سیدمرتضی، علی بن حسین، الذخیرة فی علم الکلام، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1433ق.
سیوطی، عبدالرحمن، الدرالمنثور فی تفسیرالمأثور، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، 1404ق.
شوکانی، محمدبن علی، فتح القدیر الجامع بین فنّی الروایـة والدرایـة من علم التفسیر، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، علل الشرائع، قم، کتاب فروشى داورى، 1385ق.
شیخ مفید، محمد بن محمد، اوائل المقالات، تحقیق ابراهیم انصاری زنجانی، قم، الموتمر العالمی لألفیـة الشیخ المفید، 1413ق.
صفار، محمدبن حسن، بصائر الدرجات، تحقیق محسن بن عباسعلی کوچه باغی، قم، مکتبـة آیـة الله المرعشی النجفی، 1404ق.
طباطبایی، سید محمد حسین، مجموعه رسائل، قم، بوستان کتاب، 1387.
طباطبایی، سیدمحمدحسین،"بحثی کوتاه درباره علم امام"، در: نادم، محمدحسن، علم امام (مجموعه مقالات)، قم، انتشارات دانشگاه ادیان ومذاهب، 1388الف.
طباطبایی، سید محمد حسین، بررسی‌های اسلامی، چ2، قم، بوستان کتاب، 1388ب.
طباطبایی، سیدمحمدحسین، "علم امام علیه‌السلام و عصمت انبیاء و اوصیاء علیهم السلام، در: نادم"، محمدحسن، علم امام (مجموعه مقالات)، قم، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، 1388ج.
طباطبایی، سیدمحمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، انتشارات جامعه مدرسین، 1417ق.
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، 1372.
طیب، سید عبدالحسین، أطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، اسلام، 1378.
علامه حلی، حسن بن یوسف، أنوار الملکوت فی شرح الیاقوت، محقق: محمدنجمی زنجانی، قم، شریف رضی، 1363.
علامه حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، مصحح: حسن حسن‌زاده آملی، قم، جامعة مدرسین، 1413ق.
عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تصحیح سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران، المطبعـة العلمیـة، 1380.
غنیمان، احمد، علم الغیب فی العقیدة الإسلامیـة، المدینـة المنورة، الجامعـة الإسلامیـة، 1430ق.
فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله سیوری، الأنوار الجلالیـة فی شرح الفصول النصیریـة، تحقیق علی حاجی آبادی و عباس جلالی نیا، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیـة، 1420ق.
فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1420ق.
قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تحقیق حسین درگاهی، تهران، وزارت ارشاد اسلامی، 1368.
کریمی، حمید، "بازخوانی انتقادی ادله موافقان و مخالفان قاعدة لطف در مباحث کلامی"، اندیشة نوین دینی، سال یازدهم، شماره ۴۲، ص80- 67، پاییز ۱۳۹۴.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیـة، 1407ق.
مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1403ق.
مجلسی، محمد باقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، چ2، تهران، دارالکتب الإسلامیـة، 1404ق.
محقق طوسی، محمد بن محمد، تلخیص‌المحصل، بیروت، دار الأضواء، 1405ق.
مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، جلد 3 (جهان‌بینی الهی و جهان‌بینی مادی)، چ8، قم، صدرا، 1372.
مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیـة، 1374.
نوبختی، ابراهیم بن نوبخت، الیاقوت فی علم الکلام، تحقیق علی اکبر ضیائی، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی،1413ق.
نووی، یحیی بن شرف، فتاوی الإمام النَّوَوَی، بیروت، دار البشائر الإسلامیـة، 1417ق.
وکیـلی، محمـدحسن، علـم غیـب امـام (تکـمیل نظـریة اعـتدالی و پـاسخ به شـبهات)، http://erfanvahekmat.com، تاریخ مراجعه 20/3/1401، 1438ق. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 3,019 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,213 |
||