بازنمایی شخصیت مهرک نوشزاد در آیینۀ متون حماسی، تاریخی و فرهنگ عامه | ||
| تاریخ ادبیات | ||
| مقاله 8، دوره 15، شماره 2 - شماره پیاپی 86، 1401، صفحه 167-192 اصل مقاله (1.07 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.48308/hlit.2023.103192 | ||
| نویسنده | ||
| فاطمه تسلیم جهرمی* | ||
| استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه جهرم، جهرم، ایران | ||
| چکیده | ||
| مهرک نوشزاد یکی از شخصیت‌های شاهنامه و کارنامهٔ اردشیر بابکان است که در برخی متون تاریخی صدر اسلام نیز به وی اشاره شده و نقشی مهم را در آغاز پادشاهی ساسانیان ایفا می‌کند. دختر مهرک نیز با شاپور پسر اردشیر بابکان، ازدواج می‌کند و مادر هرمز، شاه بعدی است. داستان زندگی مهرک و دخترش، به اندازه‌ای در دوران اسلامی شهرت داشته که در متون تاریخی از آن یاد شده است. این داستان به تفصیل در شاهنامه آمده، ولی در متون تاریخی، جزئیاتی دربارهٔ زندگی وی کم شده یا تغییر کرده است، مثلاً روایاتی دختر مهرک را کُردزاده یعنی زادهٔ شبانان می‌دانند. این مقاله ضمن اینکه می‌کوشد به صورت توصیفی‌تحلیلی، چهرهٔ مهرک را در آثار ادبی و تاریخی با مقایسهٔ روایات محلی و آثار جغرافیایی بازآفرینی کند، سعی کرده نام، محل زندگی، حکومت و علت طرح داستان مهرک را در شاهنامه به صورت مقایسه‌ای بیابد. بر اساس نتایج این تحقیق، مهرک شخصیتی تاریخی با نسب اشکانی، فرمانروای دولت‌شهر جهرم و مناطق جنوبی فارس و ایراهستان بوده است که پیوند خاندان وی با ساسانیان منجر به آرامش ایرانشهر و از بین رفتن آشوب‌های محلی می‌شود. جهرم و ایراهستان در متون تاریخی و حماسی در واقع یکی هستند و هردو به نواحی گرمسیر ایران و حاشیهٔ دریاهای جنوب اطلاق می‌شدند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| مهرک نوشزاد؛ دختر مهرک؛ اردشیر بابکان؛ جهرم؛ شاهنامه | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Representation of the Character of Mehrak Noushzad in Epic and Historical Texts and Folk Culture | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Fathemeh Taslim Jahromi | ||
| Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, University of Jahrom, Jahrom, Iran, | ||
| چکیده [English] | ||
| Mehrak Noushzad is one of the characters of the Shahnameh and Karnameh-e Ardeshir Babakan, who is also mentioned in some historical texts of early Islam and plays an important part in the beginning of the Sasanian monarchy. Mehrak's daughter marries Shapur, the son of Ardeshir Babakan, and is the mother of Hormoz, the next king. The story of the life of Mehrak and his daughter was so famous in the Islamic era that it was mentioned in historical texts. This story is described in detail in the Shahnameh, but in the historical texts, details of his life were reduced or changed; for example, the Shahnameh claims his realm to be Jahrom, but Tabari's history considers it to be Abrasas or Irasestan in ArdeshirKhore. Traditional accounts also consider Mehrak's daughter to be a “kurdzadeh”, which means the daughter of shepherds. While this article tries to recreate the face of Mehrak in literary and historical works in a descriptive-analytical way by comparing local narratives and geographical works, it also tries to find the name, place of residence, government and the reason for the story of Mehrak being in the Shahnameh in a comparative way. According to the results of this research, Mehrak was a historical figure of Parthian ancestry; he was the ruler of Jahrom city and the southern regions of Fars and Irahestan and the connection of his family with the Sassanians led to the peace of Iranshahr and the disappearance of local riots. Jahrom and Irahestan are essentially the same in historical and epic texts, and both refer to the tropical regions of Iran and the shores of the southern seas. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Mehrak Noushzad, Mehrak's daughter, Ardeshir Babakan, Jahrom, Shahnameh | ||
| مراجع | ||
|
- آقاخان کرمانی، عبدالحسین (۱۳۹۸) سالارنامه، تصحیح حمیدرضا خوارزمی و وحید قنبری ننیز، تهران:نشر تاریخ ایران.
- اطهری، علی (۱۳۹۳) زیباشهر فارس جهرم؛بررسی جاذبه‌های گردشگری طبیعی و تاریخی جهرم، جهرم: بونیز.
- ابن بلخی (۱۳۷۴) فارسنامه، تصحیح لسترنج و آلن نیکلسون، تصحیح منصور رستگار فسایی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- ابن‌اثیر، عزالدین (۱۳۸۳) تاریخ کامل، ترجمهٔ حسین روحانی، ۲۴ ج، تهران: اساطیر
- ابن‌حوقل، محمدبن علی (۱۳۴۵) صورة‌الارض، ترجمهٔ جعفر شعار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- اشراق، محمدکریم (۱۳۵۱) بزرگان جهرم، تهران: خیّام.
- اصطخری، ابواسحاق ابراهیم (۱۳۴۰) مسالک و ممالک، به کوشش ایرج افشار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- اصفهانی، حمزه بن الحسن (۱۳۴۶) سنی الملوک الارض و الانبیاء(تاریخ پیامبران و شاهان)، ترجمهٔ جعفر شعار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- اُرموی، مبارک بن خلیل خازندار (۲۰۰۹) آداب الملوک بالعدل و تبیین الصادق الکریم الرفیع بالعقل من المنافق اللئیم الموضیع بالجهل، تحقیق سید کسروی حسن، ۲ ج. بیروت لبنان: دارالکتب العلمیة.
- بدلیسی، امیرشرف‌خان (۱۳۶۴) شرفنامه (تاریخ مفصل کُردستان)، به کوشش محمد محمدی‌لو عباسی، تهران: علمی.
- بلعمی، ابوالفضل (۱۳۵۳) تاریخ بلعمی، تصحیح محمدتقی بهار، به کوشش محمد پروین گنابادی، ۲ج، تهران: زوّار.
- پورداوود، ابراهیم (۱۳۷۷) یشت‌ها، ج۲، تهران: اساطیر.
- تاریخ شاهان قراختائیان (۱۳۵۵) تصحیح محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- تسلیم جهرمی، فاطمه (۱۴۰۱) «تحلیل جایگاه جهرم در شاهنامهٔ فردوسی در مقایسه با تواریخ اسلامی، فرهنگ و روایات محلی»، ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، ش ۶۸، ص 13تا42.
- تقوی، کرامت‌الله (۱۳۷۸) جغرافیای عمومی بخش جویم، شیراز: راهگشا.
- جاحظ، ابوعثمان عمروبن بحر (۱۳۸۶) تاج، ترجمهٔ حبیب‌الله نوبخت، تهران: آشیانهٔ کتاب.
- حافظ ابرو، عبدالله بن لطف‌الله (۱۳۷۸) جغرافیای حافظ ابرو، ۳ج، تصحیح محمدصادق سجادی، تهران: مرکز پژوهش میراث مکتوب.
- حسن‌دوست، محمد (139۵) فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی، ۵ج، تهران: فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی.
- حسینی فسایی، محمدحسن میرزا (۱۳۶۷) فارسنامهٔ ناصری، به‌کوشش منصور رستگار فسایی، ۲ج، تهران: امیرکبیر.
- حقایق، حسین (۱۳۷۵)، کتاب جهرم، تهران: وحید.
- خواندمیر، غیاث‌الدین (۱۳۸۰) حبیب‌السیر فی اخبار افراد بشر، ۴ج، به تصحیح محمد دبیرسیاقی، تهران: خیهٔ ام.
- سپهر، محمدتقی (۱۳۹۳) ناسخ‌التواریخ، ۳ج، تهران: اسلامیه.
- شریفی، محمد (۱۳۸۷) فرهنگ ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ نشر نو و معین.
- صافی، حامد؛ قائمی، فرزاد ؛ پورخالقی چترودی، مهدخت و سمیرا بامشکی (۱۳۹۵)، «منابع و شیوهٔ کار فردوسی در داستان اردشیر بابکان»، پژوهشنامهٔ ادبیات حماسی، س۱۲، ش۲۲، ص 75تا93.
- صداقت‌کیش، جمشید (۱۳۷۸) «پیشینهٔ تاریخی خفر»، عصر، ش ۹۶۲، ۱۲مرداد ماه ۱۳۷۸، ص۸.
- طبری، محمدبن‌جریر (۱۳۶۲) تاریخ الرسل و الملوک، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، ۱۶ج، تهران: اساطیر.
- طبری، محمدبن جریر (بی‌تا) تاریخ الأمم و الملوک، ۱۱ج، بیروت: بی‌نا.
- طوفان، جلال (۱۳۸۱) شهرستان جهرم، شیراز: کوشامهر.
- فردوسی، ابوالقاسم (۱۳۹۳) شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق، ۲ج، تهران: سخن.
- فردوسی، ابوالقاسم (۱۳۸۴) شاهنامه، تصحیح سعید حمیدیان، ۴ج، تهران: قطره.
- فرصت شیرازی، محمد نصیر بن جعفر (۱۳۷۷) آثار عجم، تصحیح دکتر منصور رستگار فسایی، ۲ج، تهران: امیرکبیر.
- فره‌وشی، بهرام (۱۳۸۱)، فرهنگ فارسی به پهلوی، تهران: دانشگاه تهران.
- واژه‌نامهٔ کوچک فارسی میانه (۱۳۹۰) تهران: فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی.
- قریشی، امان‌الله (۱۳۴۳) «اعلام جغرافیایی در کارنامهٔ اردشیر بابکان»، انجمن فرهنگ ایران باستان، د 1، ش ۳، ص 22تا28.
- قزلی، ایرج (۱۳۷۵) «جهرم و مهرک نوشزاد در شاهنامه»، روزنامه خبر جنوب؛ ش ۴۳۲۷، یکشنبه ۲۵شهریور ماه، ص۶.
- کارنامه اردشیر بابکان (۱۳۰۶) تصحیح احمد کسروی، ارمغان، د ۶، ش ۷و ۸، ص ۴۸۹تا۴۹۶.
- کارنامه اردشیر بابکان (۱۳۴۲) تصحیح صادق هدایت، تهران: امیرکبیر.
- کارنامه اردشیر بابکان با متن پهلوی، آوانویسی، ترجمه فارسی و واژه‌نامه (۱۳۵۴) به تصحیح بهرام فره‌وشی، تهران: دانشگاه تهران.
- کارنامه اردشیر بابکان؛ با متن پهلوی، آوانویسی، ترجمه فارسی و واژه‌نامه (۱۳۶۹) به تصحیح محمدجواد مشکور، تهران: دنیای کتاب.
- کریستن‌سن، آرتور (۱۳۶۷) ایران در زمان ساسانیان، ترجمهٔ رشید یاسمی، تهران: مؤسسهٔ انتشارات امیرکبیر.
- کنت، رولاند (۱۳۸۴) فارسی باستان، ترجمهٔ سعید عریان، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
- لسترنج، گای (۱۳۶۴) جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی، ترجمهٔ محمود عرفان، تهران: بنگاه نشر و ترجمهٔ کتاب.
- مارکوات، یوزف (۱۳۷۳) ایرانشهر بر مبنای جغرافیای موسی خورنی، ترجمهٔ مریم میراحمدی، تهران: اطلاعات.
- مجدی، محمدبن ابی‌طالب (13۴2) زینة‌المجالس، تصحیح احمد احمدی، تهران: کتابخانه سنایی.
- مسعودی، علی‌بن‌الحسین (۱۳۸۲) مروّج‌الذهب، ترجمهٔ ابوالقاسم پاینده، ۲ج، تهران: علمی و فرهنگی.
- مقدسی، ابوعبدالله (۱۳۶۱) احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، ترجمهٔ علینقی منزوی، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان.
- مکنزی، دی.ان (۱۳۸۳) فرهنگ کوچک پهلوی، ترجمهٔ مهشید میرفخرایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- میربخش، میترا و میرزا محمد حسنی و جواد هروی (۱۳۹۹) «وضعیت اصل و نسب زنان ایرانی دربار ساسانی بر اساس منابع مصوّر و مکتوب تاریخی»، هنر اسلامی، د۱۷، ش۴۰، ص 314تا332
- میرخواند، میرمحمدبن خاوندشاه (۱۳۳۸) روضة‌الصفا، تصحیح محمود کیان‌فر، تهران: خیام.
- نصراله‌زاده، سیروس (۱۳۸۴) نام تبارشناسی ساسانیان از آغاز تا هرمز دوم، تهران: پژوهشکده زبان و گویش سازمان میراث فرهنگی و گردشگری.
- نفیسی، سعید (۱۳۶۱) تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دور‌ٰهٔ معاصر، تهران: بنیاد.
- نوبان، مهرالزمان (۱۳۷۶) نام مکان‌های جغرافیایی در بستر زمان، تهران: ما.
- نولدکه، تئودور (۱۳۵۸) تاریخ ایرانیان و عرب‌ها در زمان ساسانیان، تصحیح عباس زریاب، تهران: انجمن آثار ملی.
- نهایت الارب فی اخبار الفرس و العرب (۱۳۷۵) تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- وکیلی، شروین (۱۳۹۸) تاریخ نهاد در عصر ساسانیان، تهران: شورآفرین.
- هنینگ، و.ب (۱۳۸۴) «یادداشت‌هایی دربارهٔ سنگ‌نوشتهٔ بزرگ شاپور یکم»، ایران‌شناخت، یادنامهٔ استاد ا. و. ویلیامز جکسن، گزارش جلیل دوستخواه، تهران: نشر آگه.
- یارشاطر، احسان (۱۳۸۰) تاریخ ایران؛ از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان (از مجموعهٔ تاریخ کمبریج)، گردآورنده جان بویل، ترجمهٔ حسن انوشه، ۳ج، تهران: امیرکبیر.
- همدانی، رشیدالدین فضل‌الله (۱۳۹۲) جامع‌التواریخ. ۳ج، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
- یاقوت حموی، شهاب‌الدین ابوعبدالله (۱۳۸۳) معجم‌البلدان، ترجمهٔ علینقی منزوی، ۲ج، تهران: پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی کشور.
- Miri, Negin (2009) "Historical Geography of Fars during the Sasanian Period". Sasanika. University of Sydney. pp. 1–65.
- Bartholomae, Christian (1904) Ltiranisches Worterbush; stassburg: K.J. Trübner. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 12,814 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 4,972 |
||