تعارض در بهره‌برداری از منابع طبیعی حوضه آبخیز شهرستان بروجرد: یک تحلیل علّی | ||
| فصلنامه علوم محیطی | ||
| مقاله 4، دوره 23، شماره 1، 1404 اصل مقاله (1.52 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.48308/envs.2024.1399 | ||
| نویسندگان | ||
| امیر ثقلینی1؛ حشمت‌اله سعدی* 1؛ مسعود بیژنی2 | ||
| 1گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بوعلی‌سینا، همدان، ایران. | ||
| 2گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران | ||
| چکیده | ||
| سابقه و هدف: بیش از سه چهارم مساحت ایران را منابع طبیعی تشکیل داده است که بعنوان بستر امنیت غذایی و تولید در بخش کشاورزی تلقی می‌شود؛ لیکن تعارض در بهره‌برداری از این منابع سبب افول این موهبت گردیده است. این در حالی است که علاوه بر اختلاف میان بهره‌برداران، مدیریت بخش دولتی منابع طبیعی با ذینفعانی که در سامانه‌های عرفی آن زندگی می‌کنند در تعارض است. در این میان، نقش بهره‌برداران و نوع بروز رفتار زیست‌محیطی آنها که سبب بروز تعارض می‌شوند، می‌تواند در مدیریت مناقشات و همکاری بهتر در حفاظت و بهره‌برداری پایدار منابع طبیعی نقش مهمی را ایفا نماید. حوضه آبخیز گوشه محسن‌بن‌علی شهرستان بروجرد، سهم قابل توجهی از کل پرونده‌های تشکیل شده توسط بخش دولتی از جهت تعارض با بهره‌برداران روستاهای آن دارد. بر این اساس، هدف این مطالعه بر تحلیل علّی تعارض در بهره‌برداری از منابع طبیعی حوضه آبخیز شهرستان بروجرد قرار گرفت. مواد و روش‌ها: این تحقیق کاربردی با رویکرد دیدمانی کمی انجام شد. روش تحقیق، توصیفی ـ همبستگی و علّی ـ رابطه‌ای بود که با استفاده از فن پیمایش انجام شد. .حجم نمونه شامل 359 نفر از بهره‌برداران حوضه آبخیز گوشه محسن‌بن‌علی شهرستان بروجرد بودند که با توجه به عدم اطمینان از بازگشت پرسشنامه‌ها و احتمال عدم پاسخ توسط بهره‌برداران، 400 پرسشنامه میان ایشان توزیع گردید. دراین پژوهش برای توصیف داده‌ها از بهره‌برداران منطقه، شامل 13 روستا و همچنین برای آزمون صحت آزمون مدل نظری تحقیق هم از نرم‌افزار Smart PLS4 استفاده گردید. نتایج و بحث: یافته‌ها نشان داد که تعارض غالب میان ذینفعان منابع طبیعی در منطقه مورد مطالعه، از نوع "پنهان" است. بر این اساس، برای مدیریت آن باید از تسری و سر باز نمودن این نوع تعارض که ریشه‌دار است جلوگیری به‌عمل آید. همچنین، لازم است برنامه‌ریزی برای مدیریت تعارضات منابع طبیعی، مسن بودن جامعه بهره‌بردار و وابستگی به معیشت دامداری مورد نظر قرار گیرد. تمرکز بر تجارب ارائه خدمات خوب به روستاییان و جبران کاستی‌ها و تجارب بد بهره‌برداران از اقدامات دولت باتوجه به اینکه دیدگاه زمانی غالب آنها از نوع "گذشته‌نگر" است" باید در رفع تعارضات ملاک عمل قرار گیرد. همچنین متغیر "دلبستگی مکانی" روستاییان به عنوان یک مداخله‌گر مد نظر قرار گرفته و در کنار آن از طریق آموزش و ترویج کاربردی و افزایش دانش و آگاهی بهره‌برداران، هنجارهای زیست‌محیطی آنها برای آگاهی از نتایج و پیامدهای تعارض تحت تأثیر قرار گیرد تا رفتارهای زیست‌محیطی مناسبی در حاصل شود در نهایت، بر اساس چارچوب مفهومی پیشنهادی که هسته مرکزی آن بر اساس هسته مرکزی نظریه ارزش ـ باور ـ هنجار شکل گرفت، نتایج تحلیل علّی رفتار تضاد بهره‌برداران در مواجهه با منابع طبیعی در قالب یک زنجیره علّی ارائه گردید. نتیجه‌گیری: نتایج حاکی از آن بود که "تعارض پنهان"، در منطقه مورد مطالعه، تعارض غالب است. دلبستگی مکانی بهره‌برداران نسبت به محل زیست خود "خوب" است. همچنین، نگرش زمانی غالب مخاطبان، "گذشته‌نگر" بود و نگرش ارزشی زیست‌محیطی ایشان "نوع‌دوستانه" بود. سطح هنجارهای زیست‌محیطی آنها هم در سطح "خوب" بود. در تحلیل علّی هم، "دلبستگی مکانی" و چشم‌انداز زمانی" بر رفتار تعارض بهره‌برداری از منابع طبیعی تأثیر معنی‌دار داشت ولی "هنجارهای زیست‌محیطی" تأثیری روی رفتار تعارض بهره‌برداران نداشت. این موارد در قالب یک رویکرد اخلاقی بر اساس نظریه ارزش ـ باور ـ هنجار، بیانگر رفتار تعارض بهره‌برداران از منابع طبیعی با یک دیدمان زیست‌محیطی است. بر این اساس، مدل علّی بدست آمده می‌تواند برای برنامه‌ریزی‌های بهره‌برداری پایدار از منابع طبیعی مورد استفاده تصمیم‌سازان و سیاست‌گذاران قرار گیرد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| مدیریت تعارض؛ دیدگاه زمانی؛ دلبستگی مکانی؛ نظریه ارزش ـ باور ـ هنجار؛ مدل علّی | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Conflict in the Utilization of Natural Resources in the Watershed of Borujerd township: A Causal Analysis | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Amir Saghaleini1؛ Heshmatollah Saadi1؛ Masoud Bijani2 | ||
| 1Department of Agricultural Extension and Education, College of Agriculture, Bu-Ali Sina University, Hamedan, Iran. | ||
| 2Associate Professor of Agricultural Extension and Education, Department of Agricultural Extension and Education, College of Agriculture, Tarbiat Modares University(TMU), Tehran, Iran. | ||
| چکیده [English] | ||
| Introduction: More than three-fourths of Iran's land area is comprised of natural resources, considered as the foundation for food security and production in the agricultural sector. However, conflicts in the utilization of these resources have led to the decline of this blessing. Apart from differences among stakeholders, the management of natural resources by the government sector is in conflict with the beneficiaries living within its customary systems. Among these, the role of stakeholders and the emergence of their environmental behaviors leading to conflicts can play a significant role in managing disputes and fostering better cooperation in the conservation and sustainable utilization of natural resources. The Gousheh Mohsen-Ben-Ali watershed in Borujerd township holds a considerable share of all cases formed by the governmental sector in terms of conflicts with the rural stakeholders. Therefore, the purpose of this study is to analyze the root causes of conflicts in the utilization of natural resources in the Gousheh Mohsen-Ben-Ali watershed. Material and Methods: This applied research with a quantitative viewpoint was conducted using a descriptive-correlational and causal-relational research method, employing survey techniques. The sample size included 359 stakeholders from the Gousheh Mohsen-Ben-Ali watershed in Borujerd township, with 400 questionnaires distributed among them to account for potential non-responses. In this study, descriptive data analysis was performed on the stakeholders in the region, comprising 13 villages, and for testing the validity of the theoretical research model, Smart PLS4 software was utilized. Results and Discussion: Findings indicated that the predominant conflict among natural resource stakeholders in the study area is of a “latent” nature. Therefore, to manage it effectively, preventive measures against the extension and perpetuation of this deep-rooted conflict are necessary. Additionally, planning for the management of natural resource conflicts should consider the aging population of stakeholders and their dependency on the intended livelihood of animal husbandry. Focusing on providing good services to villagers and compensating for deficiencies and negative experiences of stakeholders in government interventions, given their predominantly “past-oriented” perspective, should be the cornerstone in resolving conflicts. Moreover, the variable of “place attachment” of villagers was considered as an intervening factor, alongside enhancing stakeholders' environmental awareness and knowledge through practical training and promoting eco-friendly norms to foster appropriate environmental behaviors. Finally, based on the proposed conceptual framework, centered around the core of the value-belief-norm theory, the results of the causal analysis of conflicting behaviors of stakeholders in the face of natural resources were presented in a causal chain. Conclusion: The results indicated that “latent conflict” is prevalent in the study area, with stakeholders showing a “good” spatial attachment to their living environment. Furthermore, the predominant temporal attitude of stakeholders was “past-oriented,” and their environmental values were “friendly.” Their environmental norms were also reported as “good.” In the causal analysis, “place attachment” and “time perspective” had a significant impact on conflicting behaviors in natural resource utilization, while “environmental norms” had no influence on stakeholders' conflicting behaviors. These findings, within an ethical framework based on the value-belief-norm theory, suggest that stakeholders' conflicting behaviors towards natural resources reflect an environmental perspective. Therefore, the derived causal model can be utilized by decision-makers and policymakers for sustainable natural resource management planning. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Conflict management, Time perspective, Place attachment, Value-belief-norm (VBN) theory, Causal model | ||
| مراجع | ||
|
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,016 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,090 |
||