ظرفیت مفهومی فقه در پاسخ به مساله مشارکت در حکمرانی مردمی | ||
| رهیافت‌های سیاسی و بین المللی | ||
| مقاله 1، دوره 17، شماره 2 - شماره پیاپی 82، 1404، صفحه 1-20 اصل مقاله (484.82 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.48308/piaj.2025.232599.1429 | ||
| نویسنده | ||
| منصور میراحمدی چناروئیه* | ||
| استاد تمام گروه علوم سیاسی، دانشکده اقتصاد و علوم سیاسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران. | ||
| چکیده | ||
| چکیده مبسوط مقدمه و اهداف: به رغم مباحث متعدد در باره مشارکت در اندیشه سیاسی اسلامی، ظرفیت شناسی مفهومی فقهی در پاسخ به مساله مشارکت مردم در امر حکمرانی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. مقاله حاضر با توجه به اهمیت مشارکت در حکمرانی مردمی به بررسی ظرفیت مفهومی فقه دراین باره می پردازد. از نظر نگارنده، در صورتی که این ظرفیت مفهومی آشکار گردد، می توان از امکان طرح الگوی حکمرانی مردمی در فقه سخن گفت. روش: در این مقاله از روش اجتهاد استفاده می شود. اجتهاد به عنوان روش متن محور و عقلی از چنان ظرفیتی برخوردار است که می تواند به موضوعات جدید پرداخته، با رویکرد فقهی دیدگاه اسلام در باره این موضوعات را استخراج نماید. در این مقاله تلاش می شود بر طبق این روش، مساله مشارکت در حکمرانی مردمی مورد بررسی قرار گیرد، از این طریق ظرفیت فقه در پرداختن به حکمرانی مردمی ایضاح گردد. یافته ها: فقه، از دو مفهوم تعاون و شورا برای اثبات حق مردم در مشارکت در حکمرانی برخوردار است. از نظر فقهی شراکت مومنان در اموری که با سرنوشت آنان در این دنیا و یا در آخرت ارتباط دارد، تعاون و همکاری آنان را در تامین نیازهای مادی ومعنوی گریزناپذیر می گرداند. از این منظر امر حکمرانی ، امری شراکتی است و تحقق مطلوب این امر در جامعه مستلزم مشارکت شریکان است. مفهوم تعاون نشان دهنده حق مشارکت مردم در امور شراکتی همچون حکمرانی است.بررسی آیات و روایات در باره مفهوم تعاون نشان می دهد، به موجب این مفهوم، مردم از حق مشارکت در امر حکمرانی در محدوده برّ و نیکوکاری برخوردار هستند. و در نقطه مقابل، مردم حق مشارکت در امر حکمرانی در محدوده ظلم و ستمکاری ندارند. حکم شرعی تعاون و مشارکت در امر حکمرانی بدین ترتیب تابعی از ماهیت حکمرانی است. تعاون و مشارکت در حکمرانی عادلانه واجب و در نقطه مقابل تعاون و مشارکت در حکمرانی ظالمانه حرام می باشد.مباحث این مقاله نشان می دهد ، از حکم عقل نیز در این زمینه نیز می توان چنین استنباطی داشت. افزون بر این ، مفهوم شورا با وضوح بیشتری بر مردمی بودن امر حکمرانی از منظر فقهی دلالت دارد. این مفهوم که هم در آیات قرآن کریم و هم در سنت و روایات از پیامبر(ص) و امامان معصوم مورد توجه قرار گرفته است و هم امری عقلایی به نظر می رسد، ظرفیت مناسبی برای اثبات مردمی بودن امر حکمرانی دارد. بی تردید، تصمیم گیری در باره امور ناظر به اقتدار عمومی جامعه یکی از مهمترین مصادیق امر حکمرانی به حساب می آید و مفهوم شورا، بر ماهیت مردمی امر تصمیم گیری دلالت دارد. از این زاویه، شورا مهمترین سازوکاری است که می تواند زمینه مشارکت مردم در امر حکمرانی را فراهم سازد. برطبق این مفهوم حکمران مسلمان ناگزیر از مراجعه به نظر مردم در امر تصمیم گیری است و نمی تواند بدون توجه به نظر آنان به فعالیت ناظر به اقتدار عمومی بپردازد. نتیجه گیری: بهره گیری از دو مفهوم تعاون و شورا ، ظرفیت مفهومی فقه را در پرداختن به مشارکت در حکمرانی مردمی نشان می دهد . بر این اساس، می توان چنین نتیجه گرفت که فقه با تکیه بر این دو مفهوم از مشارکت در حکمرانی مردمی حمایت کرده است. این حمایت مشارکت در حکمرانی را هم به مثابه یک حق برای مردم و هم به مثابه یک تکلیف برای حکمرانان به همراه داشته است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| فقه؛ مشارکت؛ تعاون؛ شورا؛ حکمرانی مردمی | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| The conceptual capacity of jurisprudence in response to the issue of participation in popular governance | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Mansour Mirahmadi | ||
| چکیده [English] | ||
| Introduction and Objectives: In spite of numerous discussions about participation in Islamic political thought, jurisprudential conceptual capacities has received less attention in response to the issue of people's participation in governance. Considering the importance of participation in popular governance, this article examines the conceptual capacity of jurisprudence in this regard. According to the author, if this conceptual capacity is revealed, we can talk about the possibility of designing a model of popular governance in jurisprudence. Method: Ijtihad is used in this article. Ijtihad, as a text-oriented and intellectual method, has such a capacity that it can deal with new issues and extract the Islamic point of view on these issues with a jurisprudential approach. In this article, an attempt is made to investigate the issue of participation in popular governance according to this method, in this way the capacity of jurisprudence in dealing with popular governance is clarified. Findings: Jurisprudence has two concepts of cooperation( Taawon) and council( Shura) to prove the right of people to participate in governance. From this point of view, the participation of believers in matters related to their destiny in this world or in the hereafter, makes their cooperation inevitable in providing material and spiritual needs. Governance is a matter of partnership and the desired realization of this matter in the society requires the participation of partners. The concept of cooperation shows the right of people to participate in partnership matters such as governance. Examining the verses and traditions about the concept of cooperation shows that, according to this concept, people have the right to participate in governance within the scope of charity. And on the other hand, people do not have the right to participate in governance within the scope of oppression. Cooperation and participation in fair governance is obligatory and on the opposite point, cooperation and participation in oppressive governance is forbidden. In addition, the concept of Shura more clearly implies the popular nature of governance from a jurisprudential point of view. This concept, which has been considered both in the verses of the Holy Qur'an and in the traditions of the Prophet (PBUH) and the infallible imams, and seems to be a rational matter, has a suitable capacity to prove the popular nature of governance. Undoubtedly, decision-making about matters related to the general authority of society is considered one of the most important examples of governance, and the concept of council indicates the popular nature of decision-making. From this point of view, the Shura is the most important mechanism that can provide people's participation in governance. According to this concept, the Muslim ruler is bound to refer to the opinion of the people in decision-making and cannot engage in public authority activities without paying attention to their opinion. Conclusion: The use of the two concepts of cooperation and council shows the conceptual capacity of fiqh in dealing with participation in popular governance. Based on this, it can be concluded that jurisprudence has supported participation in popular governance by relying on these two concepts. This support brings participation in governance both as a right for the people and as a duty for the rulers. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Feqh, Participation, Taavon, Shura, Public Governance | ||
| مراجع | ||
|
‒ Al-Tabarsi, Abu Ali Al-Fazl Ibn Al-Hassan (1362), Javamea Al-Jamae fi Tafsir Al-Qur'an Al-Karim, Tehran: Maktabah Al-Kaaba. ‒ Esfahani, Ragheb, Majam mofradat al Qran al karim, Cairo: Al-Kitab Al-Masriyya Press. ‒ Farabi, Abu Nasr (1991), Arae Ahle Madinah Fazleh, Res. Albir Nasri Nader, Beirut: Dar Al Mashreq. ‒ Majlisi, Muhammad Baqir (1403), Bihar al-Anwar, Beirut: Dar Ihya al-Thrath al-Arabi, vol.73. ‒ Makram, Muhammad bin, Lasan al-Arab, Beirut: Dar Ihya al-Thrath Al-Arabi, vol. 7. ‒ Ostadi, Reza (1360), Shuri in the Qur'an and Hadith (Farsi), Qom: Hijrat Publications (in Persian) ‒ Rashid bin Ali Reza (1990), Muhammad, Tafsir al-Manar, Cairo: Al-Masriyyah Al-Aeed Al-Katab. ‒ Toraihi, Fakhr al-Din (1408), Majma Al-Bahrain, Maktabah Nashre Alseghafah Aleslamiah , vol.2. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 453 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 264 |
||