کارکرد تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف در بررسی پیشینه‌های فرهنگی طه حسین و عباس محمود العقّاد (بررسی موردی قصیده «إبراهیمیّه» أبونواس) | ||
| پژوهشنامه نقد ادب عربی | ||
| مقاله 7، دوره 15، شماره 2 - شماره پیاپی 29، فروردین 1404، صفحه 97-111 اصل مقاله (1.01 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.48308/jalc.2025.237761.1355 | ||
| نویسندگان | ||
| زهره قربانی مادوانی* ؛ امیر مسگر | ||
| گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکدهٔ ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران | ||
| چکیده | ||
| هدف و مقدمه: نقد ادبی در طول تاریخ همواره تحت‌تأثیر بسترهای فرهنگی، اجتماعی و ایدئولوژیک ناقدان قرار داشته است. در این میان، تحلیل شخصیت‌های ادبی از منظرهای متفاوت وابسته به رویکردهای فکری و گرایش‌های شخصی منتقدان است. أبونواس، شاعر مشهور عباسی، از‌جمله شخصیت‌هایی است که ناقدان متعددی، در طول تاریخ ادبیات عربی، وی را نقد و بررسی کرده‌اند. دو تن از مهم‌ترین ناقدانی که به تحلیل این شاعر پرداخته‌اند، طه حسین و عباس محمود العقاد هستند که هر یک، با پیشینه‌های فرهنگی و روش‌شناسی خاص خود، دیدگاه‌هایی متفاوت دربارهٔ او ارائه کرده‌اند. طه حسین، به‌عنوان متفکری نواندیش و تأثیرپذیرفته از فلسفهٔ شک‌گرایانه، نقدی بر مبنای تحلیل تاریخی و اجتماعی ارائه داده و شخصیت أبونواس را در بستر فرهنگی دوران عباسی بررسی کرده است. در مقابل، عباس محمود العقاد، با رویکردی روان‌شناختی، او را فردی خودشیفته و گرفتار عقده‌های اجتماعی معرفی کرده و تحلیل خود را بر پایهٔ ویژگی‌های شخصیتی و روانی شاعر بنا نهاده است. این اختلاف دیدگاه، ناشی از تفاوت‌های اساسی در روش نقد و پیشینهٔ فکری این دو ناقد است. هدف پژوهش حاضر بررسی تطبیقی دیدگاه‌های این دو ناقد دربارهٔ شخصیت أبونواس براساس رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف است. این پژوهش تلاش دارد تا نشان دهد که چگونه نقدهای ادبی می‌تواند بازتابی از پیشینه‌های فکری، اجتماعی و فرهنگی ناقدان باشد. همچنین، با تحلیل زبان و سبک بیان هر دو ناقد، این پژوهش روشن می‌سازد که چگونه ویژگی‌های زبانی و گفتمانی در نقدهای آنان به بازتولید ایدئولوژی‌های مختلف می‌انجامد. در نهایت، این مطالعه در پی آن است که نشان دهد نقد ادبی نه‌تنها بازتابی از باورهای شخصی ناقدان است، بلکه متأثر از گفتمان‌های قدرت، سنت‌های فرهنگی و جریان‌های فکری زمانهٔ آن‌ها نیز هست. روش‌شناسی: این پژوهش با استفاده از رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف انجام شده که شامل سه مرحلهٔ توصیف، تفسیر و تبیین است. در مرحلهٔ توصیف، ویژگی‌های زبانی نقدهای طه حسین و عقاد و، در مرحلهٔ تفسیر، رابطهٔ میان زبان و پیشینهٔ فکری آنان تحلیل شده است. در مرحلهٔ تبیین، چگونگی بازتولید گفتمان‌های مختلف از طریق این نقدها بررسی شده است. داده‌های پژوهش شامل متون انتقادی این دو ناقد دربارهٔ أبونواس و مقایسهٔ واژگان، سبک بیانی و استدلال‌های آنان است. پژوهش بر این نکته تأکید دارد که هر کدام از این ناقدان، با توجه به پیشینهٔ فرهنگی و اجتماعی خود، به شیوه‌ای خاص و با توجه به آرمان‌های خود به تحلیل آثار أبونواس پرداخته‌اند. تحلیل گفتمان به ما کمک می‌کند تا متوجه شویم که چگونه زبان و انتخاب واژگان می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای انتقال و تقویت ایدئولوژی‌های مختلف عمل کند و در نهایت تأثیرات آنان را بر جامعه و فرهنگ‌های مختلف بررسی کنیم. یافته‌ها: بررسی متون نقدی نشان داد که طه حسین از واژگان علمی و سبک زبانی استدلالی استفاده می‌کند و نقدهای او دارای ساختاری تحلیلی و منطقی است. او أبونواس را به‌عنوان نمایندهٔ یک جریان اجتماعی-فرهنگی معرفی کرده و تحلیل‌های خود را در چهارچوب تاریخ و جامعه انجام می‌دهد. در مقابل، عقاد از واژگان احساسی، قضاوت‌محور و روان‌شناختی بهره می‌گیرد و تحلیل او بر ویژگی‌های فردی و عقده‌های شخصیتی أبونواس متمرکز است. سبک زبانی عقاد شامل جملات کوتاه و مستقیم با تأکید بر اخلاق‌گرایی و شخصیت‌شناسی است. دیدگاه‌های انتقادی این دو ناقد تحت تأثیر گفتمان‌های فرهنگی و اجتماعی متفاوتی قرار دارد که در زبان و سبک بیان آن‌ها منعکس شده است. این تفاوت‌ها در شیوه‌های تحلیلی و زبانی نشان‌دهندهٔ تفاوت‌های عمیق در نگرش‌های فلسفی و اجتماعی هر دو منتقد به مسائل ادبی و فرهنگی است. طه حسین، با تمرکز بر جنبه‌های اجتماعی و تاریخی، رویکردی علمی و تحلیلی به آثار أبونواس دارد، در‌حالی که عقاد با تأکید بر ابعاد فردی و روان‌شناختی به بررسی شخصیت شاعر می‌پردازد. بحث و نتایج: نتایج این پژوهش نشان داد که تحلیل گفتمان انتقادی می‌تواند به درک عمیق‌تری از تأثیر پیشینه‌های فرهنگی و اجتماعی بر نقد ادبی منجر شود. طه حسین، با نگرش عقل‌گرایانه و تاریخی، نقدی جامعه‌شناختی از أبونواس ارائه می‌دهد که او را در چهارچوب تاریخ و سنت‌های فرهنگی تحلیل می‌کند. در مقابل، عباس محمود العقاد، با تأکید بر ابعاد روان‌شناختی، تصویری فردگرایانه از أبونواس ارائه داده و او را شخصیتی خودشیفته معرفی می‌کند. این تفاوت در دیدگاه‌ها نشان‌دهندهٔ تأثیر پیشینه‌های فکری و فرهنگی بر قضاوت‌های منتقدان است. از منظر فرکلاف، گفتمان‌های انتقادی نه‌تنها براساس زبان، بلکه تحت‌تأثیر ساختارهای اجتماعی و ایدئولوژیک شکل می‌گیرند. تفاوت در زبان و سبک بیان ناقدان نتیجهٔ جایگاه آنان در گفتمان‌های فرهنگی متفاوت است که یکی به سمت نوگرایی و تحلیل اجتماعی و دیگری به سمت محافظه‌کاری و تحلیل فردی گرایش دارد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| تحلیل گفتمان انتقادی؛ أبونواس؛ طه حسین؛ عباس محمود العقاد | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| The Role of Critical Discourse Analysis of Foucault in Examining the Cultural Backgrounds of Taha Hussein and Abbas Mahmoud Al-Aqqad (A Case Study of the Poem "Ibrahimiyyah" by Abu Nuwas) | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Zohreh Ghorbani Madavani؛ amir mesgar | ||
| Department of Arabic Language and Literature, Faculty of Persian Literature and Foreign Languages, Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| Purpose and Introduction: Throughout history, literary criticism has consistently been shaped by the cultural, social, and ideological surroundings of the critics. The examination of literary characters from many viewpoints is contingent upon the critics' intellectual orientations and personal preferences. Abu Nuwas, the renowned Abbasid poet, has been extensively critiqued and analyzed by several scholars throughout the history of Arabic literature. Prominent critics Taha Hussein and Abbas Mahmoud Al-Aqqad have offered divergent analyses of this character, influenced by their cultural contexts and methodological frameworks. Taha Hussein, a progressive intellectual motivated by skeptical philosophy, offered a critique grounded in historical and social analysis, scrutinizing Abu Nuwas’s character within the cultural framework of the Abbasid period. Conversely, Abbas Mahmoud Al-Aqqad offered a psychiatric assessment, depicting Abu Nuwas as a narcissistic figure afflicted by psychological complexes, grounded in the poet's personal and psychological characteristics. The disparities in viewpoints stem from essential divergences in their critical methodologies and conceptual foundations. This study aims to conduct a comparative examination of the perspectives of these two critics concerning the character of Abu Nuwas, utilizing Norman Fairclough’s critical discourse analysis framework. This study seeks to demonstrate how literary criticism mirrors the intellectual, social, and cultural contexts of the reviewers, examining their language and writing style, as well as the mechanisms via which certain ideologies are reproduced in their critiques. This study aims to demonstrate that literary criticism reflects not just the personal ideas of critics but is also shaped by power structures, cultural traditions, and contemporary intellectual movements. Methodology: This research employed Norman Fairclough’s critical discourse analysis methodology, comprising three phases: description, interpretation, and explanation. The language characteristics in the critiques of Taha Hussein and Al-Aqqad were examined at the description stage. The interpretation stage involved an examination of the link between language and its conceptual foundations. Ultimately, the explanation phase examined how various discourses are reproduced through these critiques. The research material encompasses the essential writings of these two critics on Abu Nuwas, including analyses of their vocabulary, rhetorical style, and arguments. The study highlights that both critics, influenced by their cultural and social contexts, examined the works of Abu Nuwas through their distinct perspectives. Discourse analysis elucidates how language and lexical selections function as instruments to express and perpetuate various ideologies, hence examining their effects on disparate communities and cultures. Results: The examination of the essential texts revealed that Taha Hussein used scientific terminology and a rational rhetorical approach, with his critiques exhibiting an analytical and coherent structure. He depicts Abu Nuwas as an emblem of a socio-cultural movement, examining his character within a historical and social context. Conversely, Al-Aqqad employs emotive, evaluative, and psychological diction, centering his analysis on the personal characteristics and psychological complexities of Abu Nuwas. Al-Aqqad's style features concise, straightforward phrases that prioritize ethical considerations and character evaluation. This study demonstrated that the critical viewpoints of these two critics were shaped by distinct cultural and social discourses, which were evident in their language and style. The disparities in analytical and linguistic methodologies reveal significant divergences in their philosophical and social perspectives on literary and cultural matters. Taha Hussein provides a scientific and analytical analysis of Abu Nuwas’s writings by emphasizing social and historical themes, whereas Al-Aqqad explores the poet’s character through individual and psychological characteristics. These disparities illustrate the influence of social and individual factors on literary interpretation and criticism. Discussion and Conclusion: This study's results indicate that critical discourse analysis enhances comprehension of the impact of cultural and social contexts on literary criticism. Taha Hussein employs a rational and historical lens to evaluate Abu Nuwas, examining his character in relation to historical circumstances and cultural norms. Conversely, Abbas Mahmoud Al-Aqqad, by emphasizing psychological dimensions, portrays Abu Nuwas as an autonomous and narcissistic figure. The disparities in perspectives illustrate the influence of intellectual and cultural backgrounds on the critics' evaluations. According to Fairclough, critical discourses are influenced by both language and the prevailing social and ideological frameworks. This study demonstrates that variations in the language and writing style of critics stem from their respective places within distinct cultural discourses, with one inclined towards modernization and social analysis, while the other prefers conservatism and individualistic analysis. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Critical Discourse Analysis, Abu Nuwas, Taha Hussein, Abbas Mahmoud Al-Aqqad | ||
| مراجع | ||
|
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 131 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 106 |
||