از تن مجازات‌شده تا روان نظارت‌شده: مطالعه‌ای بر بدن سیاسی در دوره‌ی قاجار و پهلوی | ||
| رهیافت‌های سیاسی و بین المللی | ||
| مقاله 2، دوره 17، شماره 2 - شماره پیاپی 82، 1404، صفحه 21-42 اصل مقاله (580.05 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.48308/piaj.2025.239169.1666 | ||
| نویسنده | ||
| سید مرتضی حافظی* | ||
| پژوهشگر پسادکتری علوم سیاسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران. | ||
| چکیده | ||
| چکیده مبسوط مقدمه و اهداف: از نظر فوکو، سوژه سرشت و ماهیتی از پیش موجود و بنیادین ندارد، بلکه محصول و برساختۀ تحولات تاریخی است. او تلاش کرد نشان دهد که چگونه انسان‌ها، در نتیجۀ قرار گرفتن درون شبکۀ پیچیده‌ای از روابط قدرت، تحت سیطرۀ این قدرت شکل می‌گیرند. بر همین اساس، این پرسش مطرح می‌شود که از منظر اندیشگانی فوکو، چه نسبتی میان تن، روان و قدرت در دوران قاجار و پهلوی برقرار بوده است؟ در اندیشۀ فوکو، سوژه و بدن او در فرایند تحول سازوبرگ‌های قدرت، از قدرت آئینی به قدرت انضباطی و در نهایت به مرحلۀ حکومتمندی و تولد قدرت سراسربین متحول می‌شود. در این سیر تاریخی، بدن همچنان آماج اصلی سرکوب، تعذیب و مجازات باقی می‌ماند، اما به‌تدریج ابژۀ اصلی قدرت از بدن به‌سوی روان متمایل می‌شود. هدف این پژوهش تبیین چگونگیِ تحول ساختارهای اجتماعی برای بهنجارسازیِ مردم و تبدیل ساختکارهای رعیت‌محور (با تمرکز بر تن رعایا) به شهروندمحور (با تمرکز بر روان رعایا) در دوره قاجار و پهلوی است. روش: در این مقاله، به جنبه‌ای از نوشتارها و مطالعات فوکو توجه شده که در آن‌ها به «تنانگی» و «نظریه‌های مربوط به بدن» اشاره‌شده است. فوکو و نظرگاه ویژه او دربارۀ بدنِ سیاسی شدۀ شهروندان، به‌عنوان نقطۀ تمرکز این پژوهش؛ زمینه را برای ارائۀ یک الگوی نظریِ محقق ساخته فراهم می‌کند که با استفاده از آن می‌توان به تبارشناسیِ قدرتِ اعمال‌شده بر بدنِ هستی‌های سیاسی پرداخت. یافته‌ها: در دوره قاجار، قدرت شاه بر اساس الگوی قدرت آیینی شکل گرفت که در آن سلطه از طریق نمایش خشونت بر بدن اجتماعی تثبیت می‌شد. مجازات‌های سنگین، همچون اعدام و قطع اعضای بدن، ابزاری برای تحکیم سلطه مطلق شاه بودند. اصلاحات عباس میرزا در سده نوزدهم به تدریج الگوهای سلطه را تغییر داد و از خشونت فیزیکی به سیاست‌های جدید بدن و تربیت سوژه‌های مطیع گرایش یافت. این تغییرات در دوران پهلوی اول تکمیل شد و به ایجاد نظمی نوین منجر گردید که هدف آن کنترل دقیق و مستمر بر سوژه‌ها بود تا مشروعیت سیاسی جدیدی برای حکومت فراهم شود. در این دوره، دولت با استفاده از تکنیک‌های حکمرانی مدرن، همچون ارتش و دیوان‌سالاری، کنترل اجتماعی را تشدید کرد. تشکیل ارتش دائمی، تأسیس زندان قصر و تصویب قوانین محدودکننده، از ابزارهای تحمیل نظم و انضباط بودند. این تغییرات، با همراهی ایدئولوژی مدرنیته، فضایی از ترس و سرکوب ایجاد کردند و هرگونه مخالفت را سرکوب کردند. سقوط حکومت رضاشاه نشان داد که تکنولوژی‌های انضباطی به‌تنهایی کافی نیستند و قدرت متمرکز نمی‌تواند از واکنش جامعه جلوگیری کند. در دوران محمدرضا شاه، گفتمان جدیدی شکل گرفت که بر حکومت‌داری سراسری و مشروعیت‌بخشی به سلطه تأکید داشت. در این دوره، فردیت و آزادی‌های فردی تهدید می‌شدند و بدن‌ها و ذهن‌ها تحت نظارت‌های مستمر قرار می‌گرفتند. حکومت، از طریق گفتمان‌های مختلف و استفاده از تاریخ باستان، تلاش کرد مشروعیت خود را تقویت کند و به تحمیل قدرت بر ساختارهای فرهنگی و اجتماعی بپردازد. در نهایت، این تحولات به ایجاد جامعه‌ای مراقبتی انجامید که در آن افراد به ابژه‌هایی تحت نظارت و کنترل تبدیل شدند و خشونت و سرکوب به ابزاری برای حفظ نظم و امنیت بدل گردید.Bottom of Form نتیجه‌گیری: گفتمان قدرت در دوران قاجار با سلطه خشونت‌بار بر بدن رعایا آغاز می‌شود که از طریق قدرت آئینی و اعمال مستقیم خشونت تثبیت می‌شود. در دوران پهلوی اول، قدرت انضباطی با سلطه‌ای باواسطه و خشونت‌بار بر بدن‌ها شکل می‌گیرد و زمینه‌ساز حکومتمندی جدید می‌شود. با پیچیده‌تر شدن تکنولوژی‌های قدرت، بدن‌ها و ذهن‌ها در معرض خشونت ساختاری و نهادی قرار می‌گیرند. در دوران پهلوی دوم، علاوه بر بدن، روح و روان شهروندان نیز به‌طور کامل در اختیار دولت قرار می‌گیرد. این تحول باعث گشوده شدن دروازه‌های ذهنی و جسمی به‌سوی سلطه بی‌حدومرز می‌شود. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| قاجار؛ پهلوی؛ قدرت آئینی؛ قدرت انضباطی؛ قدرت سراسربین | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| From the Punished Body to the Governed Psyche: A Study of the Political Body in the Qajar and Pahlavi Eras | ||
| نویسندگان [English] | ||
| seyed morteza hafezi | ||
| Postdoctoral Researcher in Political Science, Faculty of Literature and Humanities, University of Guilan, Rasht, Iran. | ||
| چکیده [English] | ||
| Extended Abstract Introduction: According to Michel Foucault, the subject does not possess an inherent or pre-existing nature; rather, it is produced through historical transformations. Foucault sought to demonstrate how individuals, embedded within complex networks of power relations, are shaped under the dominance of such power. Based on this premise, one may ask: from the perspective of Foucault's thought, what relationship exists between the body, the mind, and power during the Qajar and Pahlavi eras? In Foucault's philosophy, the subject and its body undergo transformation through successive phases of power structures—shifting from sovereign power to disciplinary power, and ultimately to governmentality and the emergence of biopower. Throughout this historical progression, the body remains the initial and primary target of repression, torture, and punishment. Gradually, however, the central object of power shifts from the body to the mind. This study aims to explore the transformation of social structures designed to normalize individuals and the transition from a peasant-centered society to a citizen-centered one during the Qajar and Pahlavi periods. Method:This paper draws on key aspects of Foucault’s writings, especially those dealing with “corporeality” and his theories related to the body. Foucault’s conception of the politicized body serves as the theoretical foundation of this research. Building on this framework, the study develops a model for genealogical analysis that explores how power has been exercised over the bodies of political subjects. Results and discussion:During the Qajar period, the king's authority was rooted in a model of sovereign power, wherein dominance was asserted through public displays of violence against the social body. Harsh punishments—such as executions and amputations—functioned as tools to reinforce the absolute power of the monarchy. However, reforms initiated by Abbas Mirza in the 19th century began to shift these power structures, moving away from physical violence toward policies aimed at regulating and disciplining the body. These reforms laid the groundwork for broader transformations under the early Pahlavi regime, which sought to establish a new order through precise and continuous control over its subjects as a means of achieving political legitimacy. The creation of a standing army, the construction of Qasr Prison, and the enactment of restrictive laws served as mechanisms for enforcing discipline. These developments, aligned with the ideology of modernity, fostered a climate of fear and repression that suppressed dissent. However, the collapse of Reza Shah’s regime revealed that disciplinary technologies alone were insufficient to suppress social resistance. During the second Pahlavi period, individual autonomy and freedoms were further eroded, and both the bodies and minds of citizens came under constant surveillance. The regime sought to solidify its legitimacy through various ideological discourses, including appeals to ancient Iranian history, as a means of extending power over cultural and social life. Ultimately, these shifts contributed to the emergence of a surveillance society in which individuals were rendered visible, monitored, and controlled. Violence and repression remained central tools for preserving order and ensuring state security. Conclusion:The discourse of power during the Qajar era began with overt domination over subjects' bodies, exercised through sovereign power and direct violence. In the early Pahlavi period, disciplinary power emerged, introducing more indirect yet systematic forms of bodily control, which paved the way for a new mode of governance. As technologies of power became increasingly sophisticated, both bodies and minds were subjected to institutional and structural violence. By the second Pahlavi period, state power extended its reach beyond physical control, fully encompassing the psychological and emotional lives of its citizens. Through surveillance, ideological narratives, and repressive apparatuses, the regime created a society where individuals were persistently governed, monitored, and regulated in both body and soul. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Keywords: Qajar, Pahlavi, ceremonial power, disciplinary power, pervasive power | ||
| مراجع | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 345 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 273 |
||