شناسایی و ارزیابی پارک‌های ملی در معرض تهدید بر اساس الگوی ساختار فضایی جاده ها | ||
| فصلنامه علوم محیطی | ||
| دوره 23، شماره 1، 1404 اصل مقاله (1.21 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.48308/envs.2025.237735.1463 | ||
| نویسندگان | ||
| فرید شهیدی نژاد1؛ افشین دانه‌کار* 1؛ افشین علیزاده شعبانی1؛ پروانه سبحانی2 | ||
| 1گروه محیط زیست، دانشگاه تهران، دانشکده منابع طبیعی، کرج، ایران | ||
| 2گروه محیط زیست، دانشگاه لرستان، دانشکده منابع طبیعی، خرم آباد، ایران | ||
| چکیده | ||
| سابقه و هدف: افزایش خطوط جاده‌ای و عبور آن‌ها از درون زیستگاه‌های حیات‌وحش به یکی از عوامل تهدیدکننده جمعیت در مناطق حساس زیستی، به‌ویژه پارک‌های ملی تبدیل شده است. توسعه شبکه جاده‌ای و اثرات آن بر افزایش تلفات گونه‌های جانوری، از عمده‌ترین چالش‌هایی می‌باشد که حیات گونه‌ها را به‌شدت مورد تهدید قرار داده است. براین اساس، شناسایی ساختار الگوی فضایی جاده‌ها و اثر آن بر زیستگاه حیات وحش از اهمیت بالایی برخوردار است. ازاینرو، در مطالعه حاضر با هدف بررسی تأثیر راه‌ها بر پارک‌های ملی کشور به شناسایی ویژگی‌های عمومی راه‌ها در پارک‌های ملی، الگوی ساختار فضایی راه‌ها و همچنین شاخص‌های مؤثر راه بر تصادفات جاده‌ای حیات وحش پرداخته شد. مواد و روش‌ها: برای ارزیابی تأثیر راه‌ها در پارک‌های ملی، فهرستی شامل 4 معیار اصلی، 16 زیرمعیار و 17 شاخص بر اساس مطالعات پیشین و نظرات متخصصان تهیه شد. برای امتیازدهی و اولویت‌بندی شاخص‌ها از روش دلفی نیمه‌بسته استفاده شد و داده‌ها از طریق پرسشگری از 15 فرد از متخصصان این حوزه شامل مشاوران و مدیران سازمان حفاظت محیط زیست، کارشناسان و فعالان محیط زیستی و اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها جمع آوری شد. داده‌های مکانی شامل نقشه‌های مناطق حفاظت‌شده و لایه‌های راه‌ها از سازمان محیط زیست و سازمان راهداری و حمل‌و‌نقل جاده‌ای تهیه و در محیط GIS تحلیل شدند. همچنین پارک‌های ملی بر اساس معیارهایی همچون طول و نوع راه‌ها، اقلیم، شیب، تراکم، و ساختار فضایی جاده‌ها مورد بررسی قرار گرفتند. طبقه‌بندی شیب در شش دسته و الگوهای ساختار فضایی جاده‌ها در سه نوع خطی، انشعابی و شبکه‌ای انجام شد. نتایج و بحث: نتایج نشان داد که معیار "ویژگی‌های راه‌ها"، زیرمعیار "ساختار فیزیکی راه" و شاخص "الگوی شبکه‌ای راه‌ها" بیشترین ضریب اهمیت را دارا می‌‍باشند. از 32 پارک ملی ایران، تنها 11 پارک از چهار دسته مختلف راه (آزادراه، بزرگراه، راه اصلی و فرعی) برخوردارند. براساس نتایج، جاده‌ها در هر 11 پارک ملی دارای ساختار خطی هستند که از حاشیه یا از میانه پارک عبور می‌کنند. جاده‌ها در پارک‌های ارسباران، خبر، خجیر، کنتال و کیاسر از نوع خطی در حاشیه، در پارک‌های ارومیه و دز از نوع خطی در میانه و در پارک‌های بمو، کلاه‌قاضی، گلستان و نایبند دارای هردو الگوی راه خطی در حاشیه و میانه هستند. بررسی راه‌ها نیز نشان داد که بیشترین طول راه مربوط به پارک ملی گلستان و کمترین طول راه به پارک ملی ارسباران اختصاص دارد. همچنین میانگین تراکم راه‌ها 89/0 متر در هکتار بوده که پارک کنتال بیشترین تراکم و پارک ارومیه کمترین میزان تراکم راه را نشان دادند. نتایج غربال‌گری پارک‌های ملی کشور نیز، بر اساس معیار‌ها و الگوی ساختار فضایی راه‌ها نشان داد که پارک‌های ملی دز، ارومیه، گلستان، بمو، کلاه‌قاضی و نایبند، از مهمترین پارک‌های در معرض تهدید توسعه‌جاده‌ای هستند. نتیجه‌گیری: مطابق نتایج به‌دست آمده الگوی ساختار فضایی جاده‌ها و عوامل مؤثر بر آن می‌تواند نقش مهمی بر پارک‌های ملی و زیستگاه حیات وحش در این مناطق داشته باشد. ازاینرو کاهش تراکم راه‌ها، تغییر مسیر برخی از جاده‌ها به حاشیه پارک‌ها، استفاده از پل‌ها و گذرگاه‌های حیات وحش و اعمال سیاست‌های محدودکننده در خصوص توسعه زیرساخت‌ها می‌تواند به ارتقاء وضعیت پارک‌های ملی و ایمنی حیات وحش کمک نماید. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| ساختار فضایی راه‌ها؛ تصادفات جاده‌ای حیات وحش؛ تهدید زیستگاه؛ مناطق تحت حفاظت؛ شبکه دسترسی جاده‌ای | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Identification and assessment of Iran's Threatened national parks based on the spatial structure patterns of roads | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Farid Shahidinejad1؛ Afshin Danehkar1؛ Afshin Alizadeh Shabani1؛ Parvaneh Sobhani2 | ||
| 1Department of Environmental Science, Natural Resources Faculty, University of Tehran, Karaj, Iran. | ||
| 2Department of Environmental Science, Natural Resources Faculty, Lorestan University, Khorramabad, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| Introduction: The increase in road networks passing through wildlife habitats has significantly threatened populations in ecologically sensitive areas, especially in national parks. The development of road networks and their effects on the increasing loss of animal species are among the major challenges that have severely threatened biodiversity in these protected areas. Accordingly, identifying the spatial structure pattern of roads and their effects on wildlife habitats is of great importance. Therefore, in the present study, with the aim of investigating the impact of roads on Iran's national parks, the general characteristics of roads in national parks, the spatial structure pattern of roads, and the effective indicators of roads on wildlife-vehicle collisions were investigated. Materials and Methods: To assess the impact of roads on national parks, a list of 4 main criteria, 16 sub-criteria, and 17 indices was prepared based on previous studies and expert opinions. A semi-closed Delphi method was used for scoring and prioritizing the indices, with data collected from 15 experts in the field, including environmental protection consultants and managers, environmental activists, and university faculty members. Spatial data, including protected area maps and road layers, were obtained from the Department of the Environment and the Road Maintenance and Transportation Organization and were analyzed in GIS. National parks were evaluated based on criteria such as road length and type, climate, slope, road density, and spatial structure pattern of roads. Slope classification was divided into six categories, and road spatial patterns were classified into three classes: linear, branching, and network types. Results and Discussion: The results showed that the criterion "road characteristics," the sub-criterion "physical structure of roads," and the index "road network pattern" had the highest importance. Out of the 32 national parks in Iran, only 11 parks have four different types of roads (freeways, highways, main roads, and secondary roads). According to the findings, roads in all 11 national parks have a linear structure, either passing through the park’s edge or center. Roads in Arasbaran, Khojir, Kantal, and Kiasar national parks are linear along the edge, while roads in Urumia and Dez national parks pass through the center. In Bamu, Kolah-Qazi, Golestan, and Nayband national parks, both edge and center road patterns exist. The results also showed that Golestan National Park has the longest road length, while Arasbaran has the shortest. The average road density was 0.89 meters per hectare, with Kantal Park showing the highest density and Urumia Park the lowest. Screening of the national parks based on the criteria and road spatial structure patterns indicated that Dez, Urumia, Golestan, Bamu, Kolah-Qazi, and Nayband national parks are the most threatened by road development. Conclusion: According to the results, the spatial structure pattern of roads and the factors influencing them can play a significant role in national parks and wildlife habitats in these areas. Therefore, reducing road density, rerouting some roads to the edges of parks, utilizing wildlife bridges and underpasses, and implementing restrictive policies regarding infrastructure development can help to improve the condition of national parks and wildlife safety. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Spatial structure of roads, Wildlife-vehicle collisions, Habitat threats, Protected areas, Road networks | ||
| مراجع | ||
|
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 48 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 42 |
||